نشست زمینه ها، روندها و فرایند کشف حجاب در ایران برگزار شد

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه، یکی از موضوعات قابل توجه جامعه امروز ایران، مسئله حجاب است. این موضوع دارای ابعاد و زوایای مهمی است که لازم است سیاستگذاران با آگاهی از آنها برای برنامه ریزی و سیاستگذاری اقدام نمایند. در این راستا، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی تلاش دارد با برگزاری نشست‌های تخصصی این ابعاد را مورد کندو کاو قرار داده و راهکارهای اجرایی را احصا نماید. به این منظور دو سخنران به مسئله پرداختند.

سخنران اول آقای دکتر حسین حیدری (استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهعاددانشگاهی)تاریخچه پوشش و حجاب در ایران و منطقه را بررسی و تغییرات پوشش و حجاب را با توجه به اهداف آن تدقیق نمود. وی ضمن بررسی روند تاریخی پوشش در کشور، نشانه‌هایی از حجاب زنان ایرانی را در تاریخ گزارش نمود. ایشان با تاکید بر علل تاریخی تغییرات قابل توجه پوشش در کشور از دوران قاجار و پس از آن، استفاده از حجاب را برای نمایش اهداف کلان و سیاستهای حاکمیت در دوره‌های مختلف تاریخی تبیین نمود. همچنین با تحلیل مقایسه ای داده‌های حاصل از پیمایش‌های ملی، تغییرات دینداری و تمایل به حجاب را در کشور بررسی نمود. مقایسه اطلاعات آماری پیمایش‌های مختلف ملی از سال 1353 به این سو، حکایت از کاهش انجام عبادات فردی نسبت به قبل از انقلاب دارد. به عبارت دیگر بر اساس این آمارها، در دهه‌های اخیر تغییر در رفتارهای دینی و کاهش عبادات حکایت از تغییر رفتار و سبک زندگی در کشور دارد. دکتر حیدری با اشاره به داده های مطالعه‌ای که در جهاددانشگاهی در سال 1399 انجام شد اظهار داشت که رویکردهای سلبی در مواجهه با حجاب مانند گشت ارشاد نه تنها نمی‌تواند در ترویج حجاب موفق باشد بلکه به دلیل تحولات عظیم اجتماعی، مقاومت و مخالفت جامعه را در پی‌دارد.

وی تاکید کرد که لازم است به جای استفاده از روشهای سلبی، بهتر است که از راهکارهای ایجابی برای تکریم حجاب و ارزشمند بودن رعایت حجاب مورد توجه و بهره‌گیری قرار گیرد. چنین راهکارهایی سبب تقویت تمایل استفاده از پوشش برتر در جامعه هدف و نیز حمایت از دختران نوجوان و جوانی می شود که ممکن است در جامعه امروز به دلیل استفاده از حجاب با چالش‌های اجتماعی مواجه باشند. در واقع ضروری است برای حفظ آرمانهای انقلاب اسلامی و در راستای دستورات دین مبین اسلام، روشهای ایجابی را به کار بست که ارزش حجاب و رعایت آن بالاخص برای گروه‌های سنی جوان افزایش یابد.

سخنران دوم این نشست، خانم دکتر مریم ایثاری (استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی) به سخنرانی پرداختند. در این بخش از نشست، یافته ­های پژوهشی میدانی در ارتباط با زمینه­ ها و فرایندهای کشف حجاب در ایران ارائه شد. مطالعه­ ای که بر تجارب زیسته و روایت­ های زنان بی­ حجاب 22 الی 60 ساله ساکن شهر تهران تمرکز کرده است. این پژوهش در بازه زمانی اردیبهشت ماه تا شهریور سال 1402 انجام شده است و از طریق نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی با 26 نفر از زنانی که اقدام به برداشتن حجاب کرده اند مصاحبه کیفی عمیق نیمه ساختاریافته صورت گرفته است.  یافته­ های این پژوهش با استفاده از روش تحلیل شماتیک مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج این مطالعه در بخش نخست، با تمرکز بر تاریخچه اعتقادات دینی پاسخگویان، نقطه شروع بی­حجابی و مسیر تدریجی کشف حجاب، دگردیسی­های معنای بی­ حجابی نزد سوژه ­های تحقیق در گذر زمان، توصیف پوشش پاسخگویان و تحولات سبک پوشش، خرید و دلالت­ های آن بر اقتصاد حجاب ارائه شد. در بخش دوم بر علل و زمینه­ های کشف حجاب زنان مورد مطالعه تمرکز شد و هدف آنها از برداشتن حجاب واکاوی شد. در ادامه احساسات زنان پس از برداشتن حجاب و میزان شیوع بی­ حجابی در میان اطرافیان آنها و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آنها از این فرایند مورد بحث قرار گرفت. در بخش بعدی این پژوهش واکنش­های اجتماعی که زنان پس از برداشتن حجاب دریافت کرده­اند مورد بررسی قرار گرفت. واکنش­هایی که از سوی دیگرانِ مهمِ افراد و نیز در سطح گسترده ­تر از سوی جامعه دریافت شده است. در این میان به برخی از تعارضات خانوادگی پیرامون مساله حجاب و واکنش­های زنان به این منازعات اشاره شد. در بخش بعدی ارائه، واکنش­های اجتماعی مثبت و منفی پس از برداشتن حجاب توسط زنان مورد واکاوی قرار گرفت و تحولات واکنش­های مذکور در گذر زمان بررسی شد. سپس استراتژی­های زنان پاسخگو در واکنش به دریافت تذکر حجاب واکاوی شد. از دیگر بخش­های این پژوهش می­توان به آینده حجاب و استراتژی­های زنان در برابر سیاست­های تنبیهی در این حوزه اشاره کرد. احتمال بازگشت به پوشش سابق در فضاهای عمومی، میزان تاب­آوری در برابر هزینه­های ناشی از برداشتن حجاب و واکنش­های افراد در صورت تشدید سیاست­های سختگیرانه در حوزه حجاب، از جمله مواردی بود که مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در بخش پایانی این ارائه به نگرش زنان پاسخگو نسبت به سیاست­های حاکمیت در حوزه حجاب و پیشنهادات آنان برای برون­رفت از وضع موجود اشاره شد.

در ادامه جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.