شنیده شدن صداهای خاموش از اهداف اصلی مطالعات ارزیابی تاثیرات اجتماعی است

دکتر هادی برغمدی مجری طرح جایگاه پروژه‌های بررسی و ارزیابی تأثیرات فرهنگی و اجتماعی اقدامات در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی و مدیر مرکز علمی و تخصصی ارزیابی تاثیرات اجتماعی در گفت و گو با روابط عمومی جهاددانشگاهی بیان کرد: بخش زیادی از فعالیتهای این مرکز، همانطور که از نام آن بر میآید، بر ارزیابی تاثیرات اجتماعی سیاست ها، برنامه ها، طرح ها و پروژه ها و در سه حوزه اجرا شده است. در حوزه پژوهشی، در طول 10 سال گذشته پژوهشگران پژوهشگاه در حدود 100 طرح پژوهشی با عناوین و نقش های مختلف مشارکت داشته اند و توانسته اند به سازمان ها و نهادهای مختلف در ارزیابی آثار اقدامات صورت گرفته و یا برنامه ریزی شده، کمک کنند.

وی افزود: در حوزه ترویجی، انتشار تنها فصلنامه مرتبط با حوزه ارزیابی تاثیرات اجتماعی در کشور، از جمله فعالیت های این مجموعه در طول سالهای گذشته بوده است. همچنین برگزاری نشستهای تخصصی، برگزاری جلسات کتابخوانی با تاکید بر متون مرتبط با حوزه ارزیابی تاثیرات اجتماعی، تولید محتوا برای فضای مجازی در قالب فیلم و یا اینفوگرافی، راه اندازی سایت برای اعلام برنامه های مرکز و اطلاع رسانی از اقدامات انجام شده و... بخش دیگری از اقدامات مرتبط با حوزه ترویج بوده است. در بعد آموزش نیز برگزاری کارگاههای ارزیابی تاثیرات اجتماعی در شهرداری تهران، دانشگاه تهران، شهرداری کرج، شهرداری همدان، شهرداری مشهد و... با هدف انتقال دانش موجود در مرکز به سایر نهادها و سازمانها از سوی این مرکز انجام شده است.

دکتر برغمدی بیان کرد: اگر چه تاریخ طرح مفهوم ارزیابی تاثیرات اجتماعی به سالهای 1970 و امضای قانون سیاست محیط زیستی آمریکا و پس از آن شکل گیری انجمن ارزیابی تاثیرات در سال 1981 باز میگردد، اما در اسناد و قوانین بالادستی ایران این مفهوم با عبارات دیگری آمده است که از آن جمله میتوان به الزام اجرای پیوست فرهنگی در برنامه پنجم توسعه کشور و همینطور ماده 80 برنامه ششم و تحت عنوان پیوست اجتماعی اشاره نمود.

وی افزود: در لایحه برنامه هفتم توسعه نیز با بیان توجه و تمرکز بر انجام پیوست اجتماعی و در جایی دیگر از برنامه با عبارت پیوست فرهنگی و اجتماعی بر لزوم نگاه پیشنگر در اقدامات مداخله ای و توسعه ای تاکید شده است. بر این مبنا فعالیت های مرکز ارزیابی تاثیرات اجتماعی تا زمانی که اقدامات مداخله ای و توسعه ای در کشور انجام شود میتواند ادامه داشته باشد. زیرا این مطالعات در پی شناسایی، توصیف، تحلیل و مدیریت تاثیراتی است که یک اقدام (سیاست، برنامه، طرح و یا پروژه) بر محیط انسانی اطراف خود دارد. 

مجری طرح جایگاه پروژه‌های بررسی و ارزیابی تأثیرات فرهنگی و اجتماعی اقدامات پژوهشگاهی علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی بیان کرد: این حوزه نظری و روشی در پی آن است تا با بهره گیری از رویکردی بین رشته ای تاثیراتی که هر اقدامی میتواند در ابعاد اجتماعی در آینده از خود بر جای بگذارد را شناسایی و برای کاهش تاثیرات منفی و افزایش تاثیرات مثبت راهکارهایی عملیاتی (با اشاره به متولی انجام، زمان اجرا و...) ارائه نماید.

وی افزود: نبود باور به مطالعات و پژوهش های حوزه علوم اجتماعی به طور عام و ارزیابی تاثیرات اجتماعی به طور خاص در برخی از مدیران و سیاستگذاران از جمله مسائل این حوزه مطالعاتی است. بخشی از این شرایط ناشی از نبود اطلاعات و آگاهی از تاثیرگذاری این حوزه در بهبود و افزایش کارایی اقدامات توسعه ای است که با اقدامات ترویجی و آموزشی میتوان به تغییر نگرش مدیران و سیاستگذاران کمک نمود.

 دکتر برغمدی بیان کرد: از سوی دیگر با توجه به آنکه یکی از هدف های اصلی مطالعات ارزیابی تاثیرات اجتماعی کمک به شنیده شدن صداهای خاموش (کودکان، سالمندان، زنان، اقلیتها و...) است، این موضوع در برخی موارد با واکنشهایی مواجه شده که بر کارایی این مطالعات تاثیرگذار است. همینطور نبود دانش کافی در بین برخی از دانشگاهیان و پژوهشگران در خصوص روشها، فنون و ابزارهای مورد استفاده و کارآمد در این حوزه مطالعاتی از جمله مسائل قابل اشاره است که در این حوزه نیز مرکز ارزیابی تاثیرات اجتماعی تلاش کرده است با برگزاری نشست های تخصصی و کارگاه های آموزشی به افزایش دانش در این حوزه کمک نماید.

مجری طرح جایگاه پروژه‌های بررسی و ارزیابی تأثیرات فرهنگی و اجتماعی اقدامات پژوهشگاهی علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی ادامه داد: جدید بودن این حوزه مطالعاتی نسبت به برخی از حوزه های علمی و پژوهشی ممکن است محدودیتهایی را در اجرای این مطالعات در سازمانها و نهادها ایجاد نماید و مدیران و مسئولان چندان تمایلی به انجام این مطالعات از خود نشان ندهند. جهاددانشگاهی با توجه به ویژگیهایی چون پیشرو بودن، ریسک پذیری، ورود به عرصه های نوین و... مناسبترین بستری است که میتواند با اجرای این مطالعات در داخل مجموعه های خود و همینطور ایجاد اطمینان در سایر سارمان ها برای انجام مطالعات در خصوص طرحها و پروژههای اجرایی آن نهادها و سازمانها نقش مهمی در نهادینه شدن مطالعات ارزیابی تاثیرات اجتماعی داشته باشد.

وی افزود: از سوی دیگر با توجه به ظرفیت موجود در جهاددانشگاهی برای برقراری ارتباط بین بخش های دولتی، خصوصی و عمومی، افزایش تعاملات سازمانی در حوزه انجام ارزیابی تاثیرات اجتماعی اقدامات توسعه ای از دیگر فعالیت هایی است که از سوی این نهاد قابل اجرا است.

دکتر برغمدی در پایان بیان کرد: به نظر میرسد اجرای مطالعات ارزیابی تاثیرات اجتماعی در سیاست ها، برنامه ها، طرح ها و پروژه هایی که جهاددانشگاهی در آن به عنوان کارفرما، پیمانکار و مشاور در حال فعالیت است از دو منظر میتواند مفید باشد. نخست آنکه با تمرکز بر این اقدامات و بیان تاثیرات اجتماعی آنها میتوان به بهبود عملکرد و کارایی این اقدامات کمک نمود و از این منظر جهاددانشگاهی میتواند بهره بردار این مطالعات باشد. از سوی دیگر حمایت از اجرای این مطالعات در اقدامات جهاددانشگاهی و نمایش تاثیرگذاری آن میتواند الگویی باشد برای اجرا در سایر نهادها و سازمانها. این مجموعه ها با مشاهده تاثیرگذاری این مطالعات در یک مجموعه بزرگ و با اهمیت همچون جهاد دانشگاهی با اعتماد و اطمینان بیشتری پا به حوزه انجام این مطالعات و بهره گیری از یافته های ارزیابی تاثیرات اجتماعی در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های کلان و میانی خود خواهند نمود.