برگزاری اولین دوره های آموزشی بازآفرینی شهری پایدار در استان البرز با موضوع پیش‌گیری و پیش نگری از سکونتگاه‌های غیر رسمی

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی، این دوره آموزشی در روز چهارشنبه هفدهم دی ماه 1399 به صورت وبینار برگزار شد و آقایان حمید رمضانی عضو هیأت علمی و مدیر گروه پژوهشی معماری و منظر شهری پژوهشگاه به عنوان دبیر دوره و دکتر علی رضا ساوری مشاور ارشد و رئیس دبیرخانه شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه به عنوان ارائه دهنده حضور داشتند.

در ابتدا رمضانی در رابطه با کلیات و الزامات برگزاری این دوره آموزشی توضیحات لازم را ارائه داده‌اند که اسکان غیررسمی، یکی از پدیده های حاضر در جریان زندگی شهری است که به عنوان روی دیگر سکه‌یِ رشد شتابان شهرنشینی، نمود یافته، با آن عجین شده و در قالب، فقر شهری، بازتعریف می‌شود. این پدیده دارای ابعاد پیچیده چندگانه و گستردگی مکانی - زمانی است. پدیده‌ای که در دوره‌های مختلف و در طول گذار زمان، عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و رشد آن از یک‌سو و رویکردهای مواجهه با آن از سوی دیگر، متحول و متکثر شده است اما همچنان در قالب یک ابرمساله شهری خودنمایی نموده و آثار و پیامدهای خود را بر شهر تحمیل می نماید. از این رو در نظر داریم تا با برگزاری دوره‌های آموزشی با محوریت سکونتگاه‌های غیر رسمی مسائل و چالش‌های آن را مورد نقد و بررسی قراردهیم. این دوره‌ها با هدف ظرفیت سازی برای به اشتراک گذاشتن دانش تخصصی، اقدامات و تجارب موفق در ارتباط با برنامه‌های بازآفرینی شهری در محدوده های غیر رسمی(سکونتگاه‌های غیر رسمی) شکل گرفته است. اولین دوره با محوریت پیش‌گیری و پیش‌نگری از گسترش سکونتگاه‌های غیر رسمی برگزار می شود که مهمترین ابعاد مورد نظر عبارتند از:

• مسئله شناسی سکونتگاه‌های غیر رسمی
• اهمیت و ضرورت توجه به پیش‌گیری و پیش‌نگری از گسترش سکونتگاه‌های غیر رسمی
• ارائه راهبردهای کلان و محلی پیش‌گیری و پیش‌نگری
• ارائه نمونه‌های اجرایی موفق

در ادامه ساوری رئیس دبیرخانه شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه به ارائه خود پرداختند که به بخشی از مباحث مطرح شده توسط ایشان می پردازیم. ایشان به این نکته اشاره کردند که تعاریف مختلفی برای مفهوم حاشیه نشینی ارائه می‌شود و با توجه به تعابیر مختلف، حاشیه نشینی با عباراتی مانند بافت‌های ناکارآمد شهری یا سکونتگاه‌های غیررسمی نیز جایگزین گردیده است. حاشیه نشینی، پدیده‌ای چند وجهی، متکثر، متعدد و متنوع است و از علل و عوامل متعددی تشکیل شده است.
ساوری در ادامه سخنرانی خود بیان داشتند که در قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، موضوع حاشیه نشینی یکی از مباحثی است که بیش‌ترین بخش را به خود اختصاص داده و به طور کامل مورد توجه قرار گرفته شده است. اما امروزه، با کمال تأسف شاهد عدم توجه یا دقت در اجرای قوانین و مقررات، به ویژه آن دسته از قوانین فاخر و مترقی هستیم که ناظر به بحث پیشگیری از حاشیه نشینی می‌باشند.
در ادامه ایشان گفتند که سکونتگاه‌های غیر رسمی و حاشیه نشینی یکی از چهار آسیب کلان کشور هستند که نبایستی نگاه جرم گونه به آن داشت. بررسی و رسیدگی به علل و عوامل پدیده حاشیه نشینی و جلوگیری از گسترش مناطق جدیدِ بافت‌های ناکارآمد شهری (سکونت گاه‌های غیررسمی) نیازمند سه سطح از اقدامات شامل سطح ملی، سطح استانی و شهرستانی در قالب 2 راهبرد عمده و اساسی به شرح زیر می‌باشد.
راهبرد اول: توانمند سازی سکونت گاه‌های غیررسمی فعلی و بافت‌های ناکارآمد از طریق پرداختن به علل دور یا ریشه‌ای این پدیده و با هدف ارتقاء و توانمندسازی مردم ساکن در این مناطق به وسیله اجرای برنامه‌های مرتبط با زیرساخت‌های شهری، آب، برق، فاضلاب، بهداشت و درمان، مسائل فرهنگی اجتماعی، ارتقاء سطح سواد و ایجاد زیرساخت‌های آموزشی، حمل و نقل، پوشش‌های ایمنی و انتظامی، توزیع عادلانه ثروت، تولید ثروت، ایجاد اشتغال مولد و پایدار و...
راهبرد دوم: پیش بینی و پیشگیری از رشد و گسترش مناطق جدید بافت‌های ناکارآمد با تمرکز بر محدودسازی علل درآستانه شکل گیری پدیده سکونت گاه‌های غیررسمی جدید، از طریق شناسایی دقیق علل یاد شده و تمرکز بر رفع موانع و نارسائی‌های موجود در این زمینه.
در پایان ایشان اینگونه جمع بندی کردند که:
- پدیده حاشیه نشین پدیده‌ای چندوجهی است.
- گسترش پدیده حاشیه نشینی در کشور ایران رشد شتابانی دارد.
- به طور کلی علل و عوامل شکل گیری و گسترش حاشیه نشینی و بافت‌های ناکارآمد به دو دسته قابل تقسیم هستند:
الف) علت یا علل دور شکل گیری مناطق ناکارآمد و حاشیه نشینی، مانند فقر، بیکاری، خشکسالی، مهاجرت بی‌رویه، جمعیت جوان، تبعیض، بی سوادی، توزیع ناعادلانه ثروت و سیاست‌های اقتصادی کلان غیراثربخش، عدم توازن در تولید ثروت ... که معمولاً به گذشته‌ها بر می‌گردد و حل و فصل آن‌ها زمان‌بر می‌باشد.
ب) علل و عوامل نزدیک مانند تخریب و تصرف عدوانی املاک و زمین‌های دولتی، تغییر کاربری‌های غیرمجاز، تفکیک غیرقانونی اراضی (دولتی و غیردولتی)، وجود زمین‌ها و اراضی بلاتکلیف، وضعیت نامشخص مالکیت این قبیل زمین‌ها و اراضی، نبود کنترل و نظارت کافی، گسترش فساد اداری در برخی کارکنان، مشاورین املاک غیرقانونی، واسطه‌ها، دلالان و... .
- آمار و ارقام نشانگر نقش مؤثر کارگروه پیش بینی و پیشگیری از رشد و گسترش مناطق جدید سکونت گاه‌های غیر رسمی در کاهش جرائم و آسیب‌های حوزه حاشیه نشینی می‌باشد که این مهم میسر نبود مگر با همکاری و همدلی سایر دستگاه‌ها نهادها و ارگان‌های عضو کارگروه پیش بینی و پیشگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد در دو سطح ملی و استانی.
و با توجه به مسائل بیان شده، به نظر می‌رسد برای حل پدیده حاشیه نشینی یه یک وحدت و انسجام مدیریتی در قالب ستاد مدیریت بازآفرینی نیاز وجود دارد. این اقدامات بایستی با تمرکز بر دو راهبرد 1) توانمندسازی سکونتگاه‌ها و به طور همزمان 2) پیشگیری از رشد و گسترش مناطق جدید حاشیه نشینی انجام گیرند. در غیر اینصورت اجرای یک راهبرد به تنهایی نتیجه بخش نخواهد بود و بلکه بستر را برای رشد حاشیه نشینی فراهم خواهد کرد. همچنین در زمینه قوانین و مقررات، نیاز به یک تازه سازی و به روزآوری و اصلاح وجود دارد.