صد و سی و چهارمین نشست از سلسله نشست های تخصصی ارزیابی تأثیرات اجتماعی مداخله در بافت‌های ناکارآمد شهری؛ برگزار شد

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، این نشست روز چهارشنبه 16 مهرماه 1404 با حضور 550 نفر از مسئولان، متخصصان و علاقه‌مندان به این حوزه و با سخنرانی دکتر هادی برغمدی مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و  مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی مهندس زهره دودانگه پژوهشگر مطالعات اجتماعی شهر و مدیر وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ و محمد سالاری راد پژوهشگر اجتماعی و اقتصادی توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی به‌صورت حضوری و برخط برگزار شد.

هادی برغمدی، مدیر مرکز ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در سخنان خود به تشریح مفهوم و روند گسترش ارزیابی تأثیرات اجتماعی در جهان و ایران پرداخت. او با اشاره به آغاز رسمی این رویکرد در دهه 1970 میلادی و تصویب قانون سیاست ملی محیط‌زیستی در ایالات متحده، بیان کرد که این مفهوم از برنامه پنجم توسعه وارد نظام برنامه‌ریزی ایران شد و در جزء 2 ماده 80 برنامه ششم توسعه تحت عنوان پیوست اجتماعی جایگاه قانونی یافت. وی آخرین اقدام در این زمینه را مصوبه ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور دانست.

برغمدی مراحل اصلی مطالعات ارزیابی تأثیرات اجتماعی را شامل توصیف اقدام، رویکرد نظری و روش‌شناسی، توصیف سیمای اجتماعی، دامنه‌یابی، برآورد تأثیرات و نظام مدیریت تأثیرات عنوان کرد و هدف آن را فراهم‌سازی بستر تصمیم‌گیری آگاهانه در مدیریت شهری دانست. وی با اشاره به دستاوردهای این رویکرد، مواردی چون شناخت نیازهای محلی، تقویت رویکرد بین‌رشته‌ای، پیوند دانشگاه و صنعت، پیشگیری از تأثیرات منفی، حفظ و ارتقای سرمایه اجتماعی و ارتقای مشارکت و ... دانست.

برغمدی در پایان اظهار داشت که اثربخشی ارزیابی تأثیرات اجتماعی در مدیریت شهری منجر به تحقق سه محور بنیادین توسعه پایدار شهری، اصلاح و تعدیل اقدام‌های توسعه‌ای و توانمندسازی ذی‌نفعان می‌شود و نهادینه‌سازی این ارزیابی می‌تواند پیوند میان دانش اجتماعی، سیاست‌گذاری و اجرای پروژه‌های بازآفرینی شهری را تقویت کند.

زهره دودانگه، پژوهشگر مطالعات اجتماعی شهر و مدیر وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ در ادامه نشست ، به بازنگری در مبانی فرهنگی توسعه و نقد مداخلات جاری در بافت‌های شهری پرداخت. وی با طرح این پرسش که چرا گروه‌های فرودست شهری با وجود موقعیت غیررسمی، مشروعیت خود را بازتولید می‌کنند، بر ضرورت فهم اجتماعی و فرهنگی توسعه تأکید کرد. دودانگه با استناد به دیدگاه آرجون آپادورای، توسعه را فرآیندی دانست که به ظرفیت آرزومندی جوامع وابسته است؛ ظرفیتی که از رهگذر فرهنگ، زبان، مناسک و امکان بیان آرزوها شکل می‌گیرد. 
او با بهره‌گیری از اندیشه‌های آمارتیاسن، مری داگلاس، چارلز تیلور و آلبرت هیرشمن، بیان کرد که توسعه زمانی معنا پیدا می‌کند که امکان ابراز نظر و مشارکت فرهنگی برای همه گروه‌های اجتماعی فراهم شود. به گفته او، آرزومندی امری فردی نیست بلکه فرآیندی اجتماعی است که نیازمند تمرین، گفت‌وگو و شکل‌گیری فضاهای مشارکتی در سطح محله است. وی با اشاره به تجارب شهری در بمبئی، رویداد کوچه نواب و محله 13 آبان را  مطرح کرد و در جمع‌بندی سخنان خود، توسعه واقعی را در گرو افزایش ظرفیت مردم برای آرزو کردن دانست و بر چهار محور کلیدی توجه به آیین‌ها و مناسک محلی، ایجاد فرصت گفت‌وگو، شنیدن صدای مردم، و ترسیم نقشه آرزوهای هر محله تأکید کرد. 

محمد سالاری‌راد، پژوهشگر اجتماعی و اقتصادی نیز در سخنان خود با اشاره به چالش‌های نظری بازآفرینی شهری گفت: مباحث نظری در این حوزه مغفول مانده و دانش شهری در ایران  از تجربه زیسته حاصل می‌شود و به تجربه آزموده می‌رسد و در نهایت تولید دانش شهری می‌کند. بیش از 150 سال است که مداخلات شهری داریم، اما این دانش را به تجربه زیسته تبدیل نکرده‌ایم. وی افزود: رهیافت‌های مختلف مانند مرمت، بازسازی، نوسازی و بازآفرینی در واقع تغییر نام برای تداوم چرخه رانت هستند و تفاوت ساختاری میان آن‌ها وجود ندارد؛ پروژه‌ها شکست نمی‌خورند بلکه از منظر توزیع رانت به پایان می‌رسند.

وی با انتقاد از رویکرد تطبیق نظریه‌های خارجی با جامعه ایران بیان کرد که این نظریه‌ها به دلیل ناسازگاری با زیست اجتماعی و اقتصادی کشور ناکارآمدند، همان‌طور که نمونه صندوق‌های وام خرد از هند و بنگلادش در ایران تنها موجب افزایش مصرف شد. سالاری‌راد با تأکید بر قیم‌مآبانه بودن بازآفرینی در ایران گفت: ما میان خرد بومی و دریافت نظری ارتباط برقرار نکرده‌ایم و باید از تجربه زیسته خود دانش تولید کنیم. او ریشه مسئله را در اقتصاد رانتی دانست که مانع مشارکت مردمی و دموکراسی واقعی است و افزود: شهرهای ما امروز برای جذب رانت با هم رقابت می‌کنند، در حالی که مفاهیمی چون بازآفرینی صرفاً به‌دلیل پایان ظرفیت رانت، جایگزین اصطلاحات پیشین شده‌اند.