چهارمین نشست از سلسله نشست های تخصصی «جایگاه جهاددانشگاهی در تحولات علم و فناوری»برگزار شد

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه، در این نشست تخصصی، آقایان: دکتر محمدعلی خبری، دکتر محمد صادق بیجندی و دکتر سید حمیدرضا رئوف با ارائۀ سخنرانی دربارۀ سیر تاریخی تحولات جهاد، مأموریت­ها و جایگاه آن در نسبت با زیست­بوم فناوری سخن گفتند. آقای دکتر خسرو قبادی، مدیر محترم گروه پژوهشی علوم سیاسی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی نیز مسئولیت دبیری این نشست را برعهده داشتند.

در ابتدای نشست، آقای دکتر خسرو قبادی با اشاره به اهمیت توجه به وضعیت کنونی و مأموریت­ها و وظایف اساسنامه­ای جهاد دانشگاهی، بر لزوم توجه به جوانب و ظرفیت­های این نهاد مهم تأکید کردند. ضمن آنکه با اشاره بر دو جریان عمدة فرهنگی و فن­آور در ساختار مدیریتی این نهاد، بر ظرفیت­ها و آسیب­های موجود در هر یک از این دو نگرش اشاره داشتند.

آقای دکتر محمدعلی خبری در سخنرانی خود با عنوان «روند تحولات جهاددانشگاهی؛ تقویت یا گسست اهداف»، با اشاره به این حقیقت که انسان‌ها از طریق داستان‌ها و روایت‌ها، واقعیت‌ها را  معناسازی و هویت خود را شکل می­دهند، بر وجود قصه و روایت­دار بودن جهاد دانشگاهی تأکید کردند. روایتی که معنا و هویت خاصی را برای جهاد دانشگاهی ایجاد کرده است. جهاد دانشگاهی در مرداد59 تاسیس  و تا اواسط دهه 60 تثبیت جهاد دانشگاهی با  مشارکت در مدیریت دانشگاه‌ها بود. اساسنامه جهاد در تاریخ 11/9/65 مورد تجدیدنظر قرار گرفت و با حذف وظیفه مشارکت در مدیریت اداره دانشگاهها و تاکید بر انجام فعالیتهای فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاهها به تصویب رسید. شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 22/8/69 مصوبه‌‌ای را به تصویب رساند که در آن جهاددانشگاهی به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی، خدماتی کشور معرفی گردید. در این میان، سه هدف اصلی جهاد دانشگاهی به مثابه سه عضو اصلی بدن انسان (مغز، قلب و ریه) برای اجرای 9 وظیفۀ جهاد طراحی شده است:

5. گسترش تحقیقات و شکوفایی روحیه تتبع و استعدادها در سطح جامعه برای نیل به خوداتکایی
5. توسعه امور فرهنگی در سطح جامعه از طریق همکاری با حوزه، دانشگاه و سایر مراجع و نهادهای فرهنگی به خصوص برای نسل جوان
5. گسترش طرحهای کاربردی و نیمه صنعتی از طریق پیوند با مراکز علمی و تحقیقاتی به منظور به کارگیری نتایج پژوهش

  جهاد دانشگاهی تا اوسط دهه 80  این سه هدف را آنچنان دنبال می‌کرد که در هر سه هدف به نتایجی مهمی رسید که  در جامعه و دیگر نهادها دارای قصه و داستان و روایت خاصی گردید. از اواسط دهه 80  رویکرد جهاد تغییر میکند و یکی از مهمترین اهداف خود یعنی توسعه امور فرهنگی در سطح جامعه از طریق همکاری با حوزه، دانشگاه و سایر مراجع و نهادهای فرهنگی به خصوص برای نسل جوان به تعطیلی می رود و معاونت پژوهشی جهاد نسبت به دیگر معاونت ها پیشتاز می شود. در حقیقت جهاد دانشگاهی با غیبت یکی از اهداف خود، یکی از اعضای اصلی بدن خود را از دست می­دهد. در اثر گسست اهداف جهاد دانشگاهی دچار بی قصه گی می­شود. نتیجه چنین روندی سرانجام به خروج سرمایه‌های فرهنگی و تخصصی در طول نزدیک به دو دهه می­شود. ایشان مسائل زیر را از دلایل بروز چنین وضعیتی معرفی می­کنند:

1. جهاد دانشگاهی به دفتر مرکزی تعریف شده است واحدهای جهاد به جزایری از هم جدا و رقیب تبدیل می شوند.
2. رویکرد درآمدزایی  به جای دانشی و تخصصی اعضای هیئت علمی در سر لوحه معاونت پژوهشی قرار می گیرد، و اعضای هیئت علمی از ویژه بودن و برند بودن و قصه و داستان داشتن به کارمند پژوهش تبدیل می شوند.  
3. عدم داشتن برنامه افرادی برای ریاست  و مدیریت ستادی و واحد ها پیشنهاد می شوند  و یا برنامه منسجم ندارند.
4. عدم رویکرد  به سوی تخصصی شدن راهبردی، مطالعه ،آموزش ضمن خدمت، برنامه ریزی  شدن هدفدار، در جهت شبکه‌‌ای شدن جهاد دانشگاهی در سطوح مختلف وجود دارد.
5. روسای واحدها هیچ ارایه برنامه‌‌ای برای واحد خود در معاونت پژوهشی ارایه نمی دهند و فقط توسط رئیس جهاد حکم میگیرند و مشغول کار میشوند.
6. عدم شناخت ضرورتها

در ادامۀ نشست، آقای دکتر محمد­صادق بیجندی در سخنرانی خود با عنوان «نقش و جایگاه جهاددانشگاهی در زیست­بوم علم، فناوری و نوآوری کشور» با اشاره به مسئولیت­ها و وظایف ساختاری ذکر شده در آیین­نامه­های جهاد دانشگاهی، بر چشم­انداز مثبت و ظرفیت کلان ایجاد شده در این نهاد برای پیشبرد برنامه­های کشور تأکید کرد. ایشان هم­چنین با اشاره به وجود نهادهای رقیب و رشد ساختارهای موازی برای این سازمان در نقشه زیست بوم فناوری و نواوری کشور، آسیب­ها و تهدیدات حضور جهاد دانشگاهی در نقش­آفرینی مؤثر در چشم انداز فناوری یادآور شد. ضمن آنکه جهاد دانشگاهی در میان حوزه های کلان تولید علم در کشور، در حوزه سلول­های بنیادی صاحب نام بوده و در دیگر حوزه­ها مسغول به فعالیت مؤثر است.

با این حال، این نهاد در تهیه نقشه­های جامع علمی در کشور، کمتر حضور جدی و فعالی داشته است. چندان که برنامۀ روشنی در نسبت با قانون جهش تولید دانش­بنیان برقرار نکرده است. حال آنکه لازم است تا نسبت بخش­ها و حوزه­های مختلف جهاد با جوانب فعالیت­ها در این قانون روشن شده و نقش­ها و مسئولیت­ها به اجرا درآید. هم­چنین لازم است تا جهاد دانشگاهی در چرخه زنجیره ارزش، چرخه تحقق ثروت دانش به ثروت)، چرخه تجاری سازی و نظام جامع آموزش و تربیت به بازنگری خود و ارتقای جوانب مغفول خود به شکل جدی همت گمارد. علاوه بر آن، توجه به ساختارهای نوین ورود به حوزه­های نوآوری به عنوان مسیر جدید و ضروری پیش­روی این نهاد، لازم می­اورد که مدل حرکت جهاد در عرضه از مدل­های بسته و خطی به مدلهای باز و شبکه­ای توسعه یابد تا دستاورهایی متناسب با وضعیت جهانی و فضای کنونی ایجاد شود.  توجه به دانش اندوخته در جهاد و ظرفیت­های موجود در ان، ایجاد زنجیره­های نوآوری و آینده­نگر را برای جهاد ممکن خواهد ساخت و لازم است تا با بازنگری و برنامه­ریزی مؤثر، برنامه­ها برای حرکت جهاد به سوی رشد بیشتر فراهم آید.

آقای دکتر سید حمیدرضا رئوف در سخنرانی خود با عنوان «مروری بر سیر تاریخی جهاددانشگاهی؛ از مأموریت تا اجرا» با اشاره به نقش و اهمیت مطالعات روند در شناسایی وضعیت حال و ترسیم برنامه و درک بهتر اهداف و مأموریت­ها برای حرکت مطلوب به سوی آینده، مروری تاریخی از شکل­گیری جهاددانشگاهی در بستر انقلاب اسلامی تا پایان سال 1386 ارائه کرد و در آن، با اشاره به فراز و فرودها و نقش­ها و مأموریت­های جهاد، به موضوع نبود رویکرد متمرکز در جهاد دانشگاهی برای ایجاد یک مأموریت­ ویژه در گذار تاریخی این نهاد پرداخت. هم­چنین، با اشاره به شکل­گیری سه سطح: فرهنگی، خدمات تخصصی (فن­آور) و بدنۀ علمی در جهاد دانشگاهی متعاقب تأثیر از مدیریت فضای دانشگاهی، به کم­توجهی دو جریان فرهنگی و فن­اور (به عنوان جریان­های پیشرو در مدیریت جهاد) به همۀ ظرفیت­ها و جوانب جهاددانشگاهی پرداخت و چنین بیان داشت که محور اصلی فعالیت­های جهاد­دانشگاهی در سطوح مختلف، بدنة علمی است که به عنوان بخشی از نهاد علم، کمتر پرچم­دار مسئولیت راهبری جهاد را فارغ از تمرکز حداکثری بر جنبه فرهنگ یا فن­اور داشته است. همین امر سبب شده است تا بیشتر در خدمت این دو جریان مدیریتی (فرهنگی یا فن­آور) در جهاد قرار گیرد و جهاد نتواند به عنوان بخشی از نهاد علم، مسئولیت تولید و گسترش علم برای جهش به سوی فن­آوری و توسعه را ایفا کند. ضمن آنکه در حوزه­های فرهنگی و اجتماعی یا توسعه و فن­آوری درکشور نیز به عنوان یکی از بازیگران اصلی این حوزه‌ها فعالیت ندارد. توجه به همۀ ظرفیت­های جهاد دانشگاهی و برجسته ساختن بُعد علمی در این نهاد، خصیصة جامع­نگری علمی (و نه رویکرد فرهنگی یا فن­اور) است که به عرضه علم در همۀ سطوح فرهنگ، جامعه و صنعت همت خواهد گماشت. سطوحی که در حقیقت ظرفیت­های متعدد جهاد دانشگاهی در نقش­آفرینی و ایفای مأموریت­ها است و این نهاد با توجه به همة این ظرفیت­ها و اعتلای آنها خواهد توانست به جایگاه والایی دست یابد.  

این سلسله نشست‌ها با محوریت کلان موضوع «جایگاه جهاد دانشگاهی در حکمرانی علم و فناوری؛ با تأکید بر ظرفیت‌های اساسنامه» به همت گروه پژوهشی علوم سیاسی و در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در حال برگزاری است.