از برفکهای تلویزیون تا تجربه نسل دیجیتال/نسلها و رسانه؛ گذار از صفحه به پالس
به گزارش روابطعمومی پژوهشگاه علومانسانیو مطالعاتاجتماعی جهاددانشگاهی، علی حاتمی، عضو هیأت علمی و رئیس پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی امروز در پیش نشست دومین همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران: از جهان واقعی تا جهان مجازی»، که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی برگزار شد، با اشاره به تحولات رسانهای و تغییر سبک زندگی نسلهای مختلف در ایران، گفت: رسانهها بهعنوان نماد تحولات فرهنگی و اجتماعی، نقش متفاوتی در زندگی ما دارند. رسانههای سنتی ایستا و متمرکز بودند، در مقابل رسانههای دیجیتال امروز تعاملی، پویاتر و شخصیشدهاند و مانند ضربان در زندگی روزمره ما حضور دارند.
وی با بیان اینکه این تفاوتها در رسانهها باعث تغییر سبک زندگی و روابط میان افراد شده است، افزود: میخواهیم سفری کوتاه و گذرا داشته باشیم و روند تغییرات را از گذشته تا امروز مرور کنیم؛ این سفر تنها درباره تغییرات تکنولوژیک نیست، بلکه درباره تغییرات روابط، ارزشها و سبک زندگی ماست.
تغییرات رسانهای نه تنها تکنولوژیک، بلکه اجتماعی و فرهنگی هستند
حاتمی با اشاره به محدودیت آرشیوهای قدیمی، توضیح داد: برای تهیه اسلایدها و مستندات تصویری نزدیک به واقعیت ایران، مجبور شدیم ساعتها وقت صرف کنیم تا تصویری از رسانهها و نسلها ارائه کنیم. از رادیو و روزنامههای قدیمی آغاز کردیم و روند ورود تلویزیون به خانهها و پذیراییها را مرور کردیم.
وی در توصیف نسلهای مختلف ایرانی گفت: نسل ما با بازیهای آتاری شروع کرد؛ نسل بعد با پلیاستیشن و کامپیوتر به اتاقهای خصوصی رفت و فعالیت رسانهای از جمع خانوادگی جدا شد. نسل زد با گوشیهای هوشمند و رسانههای اجتماعی رشد کردند و نسل آلفا نیز از همان کودکی با بازیهای دیجیتال و پلیاستیشنهای پیشرفتهتر در حال تعامل با رسانههای دیجیتال هستند.
وی در ادامه افزود: تغییرات رسانهای نه تنها تکنولوژیک، بلکه اجتماعی و فرهنگی هستند و نسلها با رسانههای متفاوت، ارزشها و سبک زندگی متفاوتی پیدا کردهاند. با مشاهده گوشیها و تعاملات دیجیتال نسل جدید میتوان مسیر تحولات نسلهای گذشته تا امروز را دنبال کرد.
از برفکهای تلویزیون تا تجربه نسل دیجیتال
این پژوهشگر مسائل اجتماعی با یادآوری خاطرات تلویزیونی دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰، گفت: نسل ما با تلویزیونهای که فقط دو شبکه داشت و برفکهایی که پس از پایان برنامهها باقی میماند بزرگ شد. منتظر ماندن پای تلویزیون برای دیدن یک برنامه، تجربهای آشنا و خاطرهانگیز بود که نسل امروز به سختی میتواند آن را تجربه کند.
وی افزود: در آن زمان برنامهها بسیار محدود بودند و ما هفتهای فقط پنج یا شش برنامه تماشا میکردیم. این انتظار و توجه جمعی، تجربهای مشترک و ارزشمند ایجاد میکرد.
تقسیمبندی نسلها بر اساس سبک زندگی رسانهای
این عضو هیئت علمی توضیح داد: هر نسل با ویژگیهای رسانهای خاص خود شکل گرفته است. ما نسلها را به سه دسته تقسیم کردهایم: نسل سنتی (متولد پیش از دهه 40) که رادیو و تلویزیون محور بودند، نسل میانه (دهه 40 تا 64) که با ماهواره و اینترنت دیال اپ بزرگ شدند، دیجیتالها (متولد پس از سال ۶۴) که اینترنت و شبکههای اجتماعی در زندگیشان نقش محوری دارد، نسل آلفا که از همان کودکی با رسانههای دیجیتال پیشرفته و بازیهای ویدیویی تعامل دارند.
وی با اشاره به سبک زندگی رسانهای افزود؛ سبک زندگی رسانهای، انتخاب روزمره ما برای اوقات فراغت، کسب اطلاعات، ارزشها، هویت و سرمایه فرهنگی را شکل میدهد و تغییرات در این انتخابها تحولاتی گسترده در زندگی واقعی ایجاد کرده است. انتخابهای روزمره برای اوقات فراغت، کسب اطلاعات و تعامل اجتماعی که نشاندهنده ارزشها، هویت و سرمایه فرهنگی ماست. دامنه این انتخابها، از ساعات تماشای تلویزیون تا نوع و نحوه استفاده از شبکههای اجتماعی، است.
سنتیها؛ رادیو و تلویزیون محور
حاتمی نسل سنتی را اینگونه توصیف کرد: در این دوره به دلیل محدودیت در انتخاب رسانه، و در یک همنشینی اعضای خانواده با یکدیگر تجربه همزمانی داشتند و به اصطلاح تجربه مشترک خانوادگی وجود داشت. این همنشینی، ارزشهای جمعی را تقویت میکرد. اخبار و سریالهای مشترک، موضوع گفتوگوی روز بعد خانواده بود. در این دوره رسانه به مثابه کانون همبستگی اجتماعی عمل میکرد.
میانهها؛ ماهواره و اینترنت دیالآپ
وی افزود: با ورود ماهواره و اینترنت دیالآپ، خصوصی شدن تماشا برای نسل میانه اتفاق افتاد و این نسل نسبت به نسل قبلی سبک زندگی رسانهای متنوعتری پیدا کرد. تماشای برنامهها دیگر محدود به پذیرایی نبود و هر فرد به صورت شخصی و با انتخاب خود برنامهها را دنبال میکرد و در واقع تماشا از پذیرایی به اتاق خواب کوچ کرد و رسانه به ابزار کشف هویت فردی و سبک زندگی متنوع تبدیل شد.
برای نسل میانه با افزایش گزینهها، زمان رسانهای از یکپارچه به پراکنده تبدیل شد و مرز میان اوقات فراغت و کار نزدیک شد. این نسل بعد از ظهرها در حال استفاده چت روم و یاهو مسنجر بود، شبها به تماشای فیلم سینمایی مینشست و نیمهشبها مشغول وبلاگنویسی بود.
دیجیتالها؛ گوشی و شبکههای اجتماعی
حاتمی در ادامه بررسی نسلهای سهگانه گفت؛ گوشی؛ اولین صفحهای است که دیجیتالها روز خود را با آن آغاز میکنند. نسل دیجیتال صبح را با نوتیفیکیشن بیدار میشود. اینستاگرام، تیکتاک و یوتیوب قبل از صبحانه باز میشوند. برای این نسل رسانه دیگر برنامهای نیست، بلکه جریان بیپایان است و برای آنها زمان رسانهای به لحظههای ۱۵ ثانیهای تقسیم شده است. او با اشاره به نسل دیجیتال و سبک زندگی پلتفرمی آنها افزود؛ همهچیز نسل دیجیتال از جمله خرید، آموزش، کار و دوست یابی از طریق اپلیکیشن انجام میشود. هویت این نسل در بیو و استوری در حال ساخته شدن است و اعتبار اجتماعی در بین آنها با لایک و فالو سنجیده میشود.
پلتفرمها و مهاجرت سبک زندگی از خانوادگی به دیجیتال
حاتمی درباره تأثیر پلتفرمها بر سبک زندگی گفت: رسانه، الگوی مصرف میسازد. انتخاب رستوران، لباس یا مقصد سفر شما میتواند تحت اینفلوئنسرها باشد و سبک زندگی شما از خانوادگی به پلتفرمی مهاجرت کند. از طرف دیگر سبک زندگی؛ رسانه را تغییر میدهد. در این راستا تقاضای نسل جدید، محتوا و قابلیتهای جدید را رونق داده است.
افزایش تقاضا برای آموزش آنلاین، رونق پادکستهای فارسی و محتوای سلامت روان، میتواند فشار مضاعفی بر پلتفرمها وارد میکند تا فعالیتهایشان را به سمت نیازهای مخاطب فارسیزبان سوق دهند.
آینده؛ همزیستی نسلها و رسانه
وی افزود: در آینده، خانهها با چند صفحه نمایش همزمان، تلویزیون هوشمند و حتی یخچال، محتوای متناسب با سن کاربران ارائه خواهند داد. نسلها در یک فضای رسانهای چندلایه همزیستی میکنند و سبک زندگی ترکیبی شکل میگیرد. برای همزیستی، نیاز به آموزش مشترک داریم تا بتوانیم از فرصتها استفاده و از تهدیدها بکاهیم. این آموزش مشترک سواد رسانهای است که باید به عنوان یک پل عمل کند تا بتوانیم از فرصتها بهره ببریم و نسل سنتی یاد بگیرد که خبر و تصویر جعلی را تشخیص دهد و نسل دیجیتال میآموزند عمق تاریخی را ارج بنهند. سبک زندگی آینده، هم مهارت گپوگفت در شبکههای اجتماعی و هم توان خاموشکردن نوتیفیکیشن را طلب میکند.
از مصرفکننده تا تولیدکننده رسانه
این پژوهشگر مسائل جمعیتی تأکید کرد؛ تحول نهایی، حرکت از مصرف کننده منفعل به مشارکت فعال است. هر نسل میتواند رسانه بسازد و روایت خود را ثبت کند. در این صورت، رسانه دیگر ابزار تفریح نیست، بلکه بستر همافزایی نسلها و پایداری سبک زندگی ایرانی خواهد بود. او با اشاره به مفهوم مقاومت در عصر دیجیتال و بازگشت به جامعه ادامه داد، اشکال مقاومت معاصر دارد خود را به صورت جنبشهای کاهش استفاده از رسانه، قوانین حفاظت از دادههای شخصی، گرایش به رسانههای غیرمتمرکز و بازگشت به »سبک زندگی آرام«، نشان می دهد و در طول تاریخ هر جامعهای همواره توانسته است راهی برای محافظت از خود بیابد.
وی در پایان گفت: باید قایقرانان ماهر در رودخانهی خروشان رسانه شویم؛ آینده از آن کسانی است که سواد رسانهای را بالا میبرند، ارتباط انسانی را حفظ میکنند و انتخابگر هستند.
ما نمیتوانیم جریان رسانه را متوقف کنیم، اما میتوانیم جهت سبک زندگی خود را در این رودخانه تعیین کنیم. در مسیر این رودخانه خروشان، سواد رسانهای پل بین نسلهاست.
نظر شما :