نشست تخصصی مرور انتقادی بر سیاست‌های مسکن در ایران با نگاه به تجربیاتی از چند کشور توسعه یافته و در حال توسعه

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی، به مناسبت هفته پژوهش و در راستای بررسی یافته‌های یک طرح پژوهشی ملی، سه شنبه 25 آذر با حضور مجریان طرح و فردین یزدانی، پژوهشگر ارشد حوزه اقتصاد شهری و مسکن، نشست تخصصی «مرور انتقادی سیاست‌های مسکن در ایران با نگاهی به تجارب کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی برگزار شد.
در ابتدای این نشست، نقی عسگری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی و مدیر طرح، با ارائه مجموعه‌ای از شاخص‌های کلیدی، وضعیت موجود بخش مسکن در کشور را ترسیم و سیر سیاست‌ها و برنامه‌های مسکن از برنامه سوم عمرانی کشور (۱۳۴۲–۱۳۴۷) تا امروز را مرور کرد. وی با تأکید بر اینکه مسکن صرفاً یک کالای اقتصادی نیست، بلکه یکی از ارکان رفاه اجتماعی، امنیت روانی و انسجام خانواده به شمار می‌رود، وضعیت فعلی و چشم‌انداز مسکن در ایران را نگران‌کننده ارزیابی کرد.
به گفته عسگری، طی چهار دهه گذشته سیاست‌های مسکن در ایران با فقدان استمرار، عدالت و اثربخشی مواجه بوده و تداوم رویکردهای پراکنده، کوتاه‌مدت و جزیره‌ای، این بخش را در آستانه بحرانی عمیق قرار داده است؛ بحرانی که می‌تواند پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی در پی داشته باشد. وی با اشاره به تداوم مشکلاتی همچون کمبود حدود ۱.۴ میلیون واحد مسکونی، سکونت حدود ۲۵ درصد جمعیت شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی، تمرکز ۴۵ درصد جمعیت شهری در محلات فقیرنشین، افزایش سهم هزینه مسکن در سبد مستأجران تا حدود ۴۰ درصد و افزایش دوره انتظار خانه‌دار شدن برای خانوارهای کم‌درآمد تا ۵۸ و حتی ۱۲۴ سال، هدف اصلی این مطالعه و نشست را یافتن دلایل ناکامی سیاست‌های مسکن در ایران در مقایسه با تجارب موفق سایر کشورها عنوان کرد.
در ادامه، سیروس دشتی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی و یکی از مجریان این طرح پژوهشی، با بررسی عملکرد «نهضت ملی مسکن»، به تحلیل سیاست مسکن جاری پرداخت. وی با ارائه آمار و ارقام، یادآور شد که هدف ساخت سالانه چهار میلیون واحد مسکونی در یک دوره چهار ساله، در عمل محقق نشده و عملکرد این طرح در بهترین حالت، به حدود ۵.۴ درصد اهداف تعیین‌شده رسیده است. به گفته وی، این طرح از منظر کارشناسان، تکرار تجربه ناموفق مسکن مهر بوده و به بن‌بست اجرایی رسیده است. دشتی مهم‌ترین دلایل عدم تحقق اهداف را عدم هماهنگی با طرح‌های توسعه شهری، هدف‌گذاری غیرواقع‌بینانه، افزایش شدید قیمت مصالح، عدم ایفای تعهدات شبکه بانکی، مشکلات تأمین آورده متقاضیان دهک‌های پایین و هم‌زمانی اجرای طرح با تورم و رکود بازار مسکن برشمرد.
نقی عسگری در بخش دیگری از نشست تصریح کرد، با اشاره به تجارب کشورهای ترکیه، مالزی، آلمان و فرانسه در حوزه تولید مسکن و نظام اجاره‌داری، مشکلات ساختاری سیاست‌های مسکن در ایران را در هفت محور اصلی شامل ضعف نهادهای سیاست‌گذار و مجری، فقدان برنامه جامع و پایدار، تمرکز افراطی بر عرضه، ناکارآمدی نظام مالیات‌ستانی، بحران بازار اجاره، رهاشدگی توسعه‌های مسکونی جدید و اعیان‌سازی در نوسازی بافت‌های ناکارآمد جمع‌بندی کرد و پیشنهادهایی برای اصلاح روندها و سیاست‌ها ارائه داد.
سخنران پایانی نشست، فردین یزدانی، پژوهشگر ارشد حوزه اقتصاد شهری و مسکن، با تأکید بر ضرورت توجه به بستر کلان اقتصادی و سیاسی کشور در تحلیل سیاست‌های مسکن، اظهار داشت که بسیاری از برنامه‌ها و اسناد بالادستی، به دلیل تحولات سیاسی و اقتصادی، یا به‌صورت گزینشی اجرا شده یا ناتمام مانده‌اند. وی با اشاره به اجرای گسترده تنها یکی از ۵۲ برنامه طرح جامع مسکن (حذف قیمت زمین از تابع تولید مسکن در قالب مسکن مهر)، این تصمیم را واجد پیامدهای بلندمدت دانست و تأکید کرد که بدون بهبود شرایط اقتصادی کشور، امکان اجرای اصلاحات ساختاری در بخش مسکن محدود خواهد بود.
در پایان این نشست علمی ـ تخصصی، بر ضرورت بهره‌گیری تطبیقی از تجارب بین‌المللی، توسعه نظام اجاره‌داری و پرهیز از نسخه‌برداری غیرمنطبق با شرایط ایران تأکید شد. این جلسه با طرح پرسش‌هایی از سوی حاضران و پاسخ سخنرانان به کار خود پایان داد.
گفتنی است این مطالعه با عنوان «مرور انتقادی سیاست‌ها و برنامه‌های پیشین و جاری در حوزه مسکن» در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ به سفارش سازمان امور اجتماعی وزارت کشور انجام شده و مخاطب اصلی آن سیاست‌گذاران حوزه مسکن و مسائل اجتماعی کشور هستند.